Archeologiczne Zdjęcie Polski

Archeologiczne Zdjęcie Polski to ogólnopolski program, którego celem jest inwentaryzacja wszelkich śladów dawnej aktywności ludzkiej (tzw. stanowisk archeologicznych). Służy on przede wszystkim ochronie dziedzictwa archeologicznego, wykorzystywany bywa też do celów naukowych. Ewidencja stanowisk prowadzona jest na bazie tzw. badań powierzchniowych, polegających na rejestracji zabytków archeologicznych zalegających na powierzchni gruntu. Uzupełniają je dane archiwalne oraz informacje pozyskane w wyniku analizy fotografii lotniczych, a ostatnio również – numerycznego modelu ukształtowania terenu.

Rejestracja stanowisk archeologicznych, których ślady widoczne są na powierzchni ziemi na terenie zachodniego Mazowsza, prowadzona była już w XIX wieku. Aż do lat 60. XX wieku badania te miały jednak charakter wybiórczy oraz incydentalny. Momentem przełomowym było objęcie przez Stefana Woydę stanowiska konserwatora zabytków archeologicznych na województwo warszawskie. Młody archeolog postawił przed sobą zadanie polegające na inwentaryzacji wszystkich stanowisk archeologicznych w obszarze jego jurysdykcji. Wszystkich, a więc także tych jeszcze nieodkrytych. Miało temu służyć opracowanie programu badawczego nazwanego Archeologicznym Zdjęciem Mazowsza i Podlasia. Jako obszar badań pilotażowych wytypowano region zachodniego Mazowsza – teren dość słabo wówczas rozpoznany archeologicznie. Metoda zaproponowana przez Stefana Woydę bazowała na systematycznych badaniach powierzchniowych wszystkich (!) dostępnych terenów w obrębie wytypowanego obszaru. W dalszym etapie prac przygotowane zostały zunifikowane karty inwentarzowe odkrytych stanowisk, zawierające ich podstawową charakterystykę (rodzaj stanowiska, cechy odkrytego materiału, datowanie itp.) oraz mapy. Rezultaty programu przeszły najśmielsze oczekiwania jego twórcy. Odkrył on ponad 1000 nowych stanowisk archeologicznych, w tym Mazowieckie Centrum Metalurgiczne. Prace te wykazały ewidentną potrzebę rozpoczęcia podobnych działań na terenie całego kraju, co wkrótce nastąpiło. W 1978 r. powołano do życia ogólnopolski projekt Archeologiczne Zdjęcie Polski. Zręby jego założeń oparto na mazowieckich doświadczeniach Stefana Woydy.