Mazowieckie Centrum Metalurgiczne

Mazowieckie Centrum Metalurgiczne to jeden z największych ośrodków hutniczych starożytnej Europy. Termin ten określa grupę około 240 stanowisk archeologicznych odkrytych na terenie zachodniego Mazowsza, w obrębie której zarejestrowano osady ze śladami masowej produkcji żelaza. Twórcami owego gospodarczego fenomenu była ludność określana przez archeologów mianem kultury przeworskiej. Społeczność ta zamieszkiwała u schyłku starożytności (II w. p.n.e. – początki V w. n.e.) ziemie środkowej i południowej Polski. Identyfikowana jest ona ze znanymi z przekazów rzymskich historyków plemionami Wandalów.

Flagowe osady Mazowieckiego Centrum Metalurgicznego to duże, długotrwałe obiekty o charakterze mieszkalno-gospodarczym, z wyodrębnioną strefą produkcyjną, gdzie wytwarzano żelazo. Obok nich funkcjonowały mniejsze, krótkotrwałe stanowiska, niezwiązane bezpośrednio z hutnictwem. Poza nimi znanych jest też kilkanaście cmentarzysk z tego terenu.

Mazowiecka działalność hutnicza bazowała na lokalnych, łatwo dostępnych rudach darniowych. Wytopy żelaza prowadzono w piecach dymarskich jednorazowego użytku, co ułatwia dziś oszacowanie skali produkcji. Na największych stanowiskach regionu zarejestrowano ślady od kilku do kilkunastu tysięcy pieców. Łączna liczba wytopów szacowana jest na 120–150 tys. Szczyt aktywności ośrodka hutniczego miał miejsce w I i II w. n.e. Ilość żelaza wyprodukowana przez mazowieckich hutników wykraczała znacznie poza lokalne zapotrzebowanie na ten surowiec. Przypuszcza się, że obrót nim powodował intensywny rozwój gospodarczy regionu. Jego przejawem są odkrywane tu wyroby luksusowe, np. znaleziony w Zaborowie – importowany z terenów Imperium Rzymskiego – puchar ze szkła z przedstawieniami walczących gladiatorów.